Bộ Tư pháp vừa công bố hồ sơ thẩm định dự án Bộ luật Hình sự (sửa đổi), dự kiến trình Quốc hội xem xét, cho ý kiến, thông qua theo trình tự, thủ tục rút gọn tại kỳ họp thứ 10, Quốc hội khóa 15 vào tháng 10/2025.

Dự án do Bộ Công an chủ trì soạn thảo gồm 3 phần, 26 chương, 433 điều. So với Bộ luật hiện hành đã giữ nguyên 181 điều, sửa đổi 245 điều, bổ sung 6 điều, bỏ 18 điều.

Trong dự thảo, Bộ Công an đề xuất bỏ hình phạt tử hình với 8/18 tội danh (chiếm 44,44%) và thay bằng hình phạt "tù chung thân không xét giảm án" - vẫn bảo đảm cách ly người phạm tội ra khỏi đời sống xã hội.

Các tội này là: Hoạt động nhằm lật đổ chính quyền nhân dân (Điều 109); Phá hoại cơ sở vật chất - kỹ thuật của nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam (Điều 114); Sản xuất, buôn bán hàng giả là thuốc chữa bệnh, phòng bệnh (Điều 194); Vận chuyển trái phép chất ma túy (Điều 250); Phá hoại hòa bình, gây chiến tranh xâm lược (Điều 421); Gián điệp (Điều 110); Tham ô tài sản (Điều 353); Nhận hối lộ (Điều 354).

Bà Trương Mỹ Lan, Chủ tịch Tập đoàn Vạn Thịnh Phát, là người gần đây nhất bị tuyên án tử hình về tội Tham ô tài sản. Ảnh: Như Quỳnh

Vì sao nên bỏ án tử hình?

Theo Bộ Công an, sau hơn 8 năm thi hành Bộ luật Hình sự 2015 (sửa đổi 2017) tình hình đất nước đã có nhiều thay đổi lớn về mọi mặt, nên bộ luật bộc lộ nhiều vướng mắc. Đặc biệt là các quy định về hình phạt tử hình còn nhiều bất cập; các mức định lượng và loại hình phạt trong khung có mức hình phạt cao nhất là tử hình ở một số tội danh còn tương đối rộng. Từ đó dẫn đến căn cứ để tuyên hình phạt tử hình gặp khó khăn trên thực tế.

Ví dụ như các tội Sản xuất, Vận chuyển, Mua bán trái phép chất ma túy tại khoản 4 Điều 248, 250, 251 Bộ luật Hình sự hiện hành đều quy định "phạt tù 20 năm, chung thân hoặc tử hình".

Luật hiện hành có 18 tội danh có mức hình phạt cao nhất là tử hình, song trên thực tiễn thời gian qua cho thấy một số tội danh có tính chất, mức độ nguy hiểm cho xã hội không cần thiết phải duy trì hình phạt cao nhất. Ngoài ra, những năm qua tòa án cũng không áp dụng hình phạt tử hình với các tội: Hoạt động nhằm lật đổ chính quyền nhân dân, Phá hoại cơ sở vật chất - kỹ thuật của nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam, Sản xuất, buôn bán hàng giả là thuốc chữa bệnh, phòng bệnh.

Một số tội thì tòa ít áp dụng tử hình như Tham ô tài sản, Nhận hối lộ.

Theo Điều 40 của dự thảo, tử hình là hình phạt đặc biệt, chỉ áp dụng với người phạm tội đặc biệt nghiêm trọng, thuộc một trong nhóm các tội xâm phạm an ninh quốc gia, xâm phạm tính mạng con người, tội phạm về ma túy...

Không áp dụng hình phạt tử hình với các trường hợp như người dưới 18 tuổi, phụ nữ có thai, phụ nữ đang nuôi con dưới 36 tháng tuổi, người đủ 75 tuổi trở lên.

Bộ Công an cũng đề xuất hoãn thi hành án tử hình trong thời hạn 2 năm với người bị kết án đã tích cực khắc phục hậu quả, bồi thường thiệt hại cho bị hại hoặc đã tích cực hợp tác với cơ quan chức năng trong quá trình điều tra, xử lý tội phạm.

Ngoài ra sẽ không thi hành án tử hình với người bị kết án thuộc một trong các trường hợp là phụ nữ có thai hoặc phụ nữ đang nuôi con dưới 36 tháng tuổi; người đủ 75 tuổi trở lên; người mắc bệnh ung thư giai đoạn cuối; người nhiễm HIV đã chuyển giai đoạn AIDS, đang có nhiễm trùng cơ hội, tiên lượng xấu.

Đề xuất tòa án có thể tuyên hoãn thi hành án tử hình

Dự án lần này của Bộ Công an cũng đề xuất bổ sung quy định tòa án có thể tuyên hoãn thi hành án tử hình 2 năm với người bị kết án tại thời điểm tuyên bản án tử hình. Quy định này vừa đảm bảo tính nhân đạo, vừa phù hợp với thực tiễn và giải quyết một số vướng mắc bất cập về thời hạn nêu trên.

Theo Bộ Công an, tổng kết thực tiễn cho thấy trường hợp thi hành án tử hình nhanh nhất cũng mất 16 tháng với bị án không xin ân giảm và 30 tháng với bị án xin ân giảm. Vì vậy thời gian tạm hoãn thi hành 2 năm là phù hợp. Trong thời gian đó, người phạm tội có thời gian để thực hiện khắc phục hậu quả, nộp 3/4 tài sản tham nhũng để chuyển thành tù chung thân.

Mặt khác, việc quy định thời hạn 2 năm để xét đơn ân giảm cũng giúp giảm áp lực cho Chủ tịch nước và các cơ quan giải quyết đơn xin ân giảm.

Ngoài ra, đơn vị soạn thảo đề xuất bổ sung quy định sau khi hết thời hiệu thi hành bản án tử hình, người bị kết án tử hình được chuyển xuống hình phạt tù chung thân hoặc chung thân không xét giảm án. Hơn nữa, cần bổ sung quy định về thủ tục tố tụng khi người bị kết án được chuyển sang hình phạt tù chung thân hoặc chung thân không xét giảm án.

Việc xây dựng Bộ luật Hình sự (sửa đổi) lần này, theo Bộ Công an, là để tháo gỡ những vướng mắc, khó khăn từ thực tiễn thi hành Bộ luật Hình sự 2015; tiếp tục thể chế hóa đường lối, chủ trương, chính sách của Đảng về công tác phòng chống tội phạm trong giai đoạn mới; hội nhập quốc tế; bảo đảm tính răn đe, góp phần bảo vệ chế độ, bảo vệ quyền con người, bảo vệ lợi ích của Nhà nước và tổ chức; bảo đảm cho mọi người được sống trong một môi trường xã hội và môi trường sinh thái an toàn, lành mạnh...